NutriExpert
Παγκόσμια Ημέρα Παχυσαρκίας
Παχυσαρκία είναι η κατάσταση κατά την οποία παρατηρείται υπερβολική συσσώρευση λίπους στο σώμα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την εκδήλωση ασθενειών και σε πολλές περιπτώσεις τη σταδιακή μείωση τόσο της ποιότητας, όσο και του προσδόκιμου ζωής των εν λόγω ατόμων.
Πότε χαρακτηρίζεται κάποιος παχύσαρκος?
Ένας απλός τρόπος για να εξετάσουμε σε ποια από τις ακόλουθες κατηγορίες βάρους βρισκόμαστε είναι με τον Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ). Ο ΔΜΣ είναι το πηλίκο του βάρους μας (σε κιλά) προς το τετράγωνο του ύψους μας (σε μέτρα). Με βάση το αποτέλεσμα, κάποιος μπορεί να υποπέσει σε μία από τις παρακάτω κατηγορίες:
Η αξιολόγηση του ΔΜΣ θα πρέπει να γίνεται με προσοχή καθώς μόνο το βάρος και το ύψος ενός ατόμου δεν μπορεί να προσδιορίσει απόλυτα τη σύσταση του σώματός του. Για παράδειγμα ένας body builder βάρους 120 κιλών και ύψους 1,80 έχει ΔΜΣ 37 kg/m2 χωρίς φυσικά αυτό να τον καθιστά παχύσαρκο.
Επιπολασμός Παχυσαρκίας
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO), ο επιπολασμός της παχυσαρκίας έχει τριπλασιαστεί από το 1975 και τείνει να φθάσει τα όρια της πανδημίας. Το 2016 πάνω από 2 δισεκατομμύρια ενήλικες ήταν υπέρβαροι, εκ των οποίων τα 650 εκατομμύρια ήταν παχύσαρκοι. Αντίστοιχα και στα παιδιά, τα ποσοστά δεν είναι καλύτερα. Το 2016 παγκοσμίως, 41 εκατομμύρια παιδιά ηλικίας κάτω των 5 ετών, ήταν υπέρβαρα ή παχύσαρκα, ενώ για τις ηλικίες 5-19 ετών τα ποσοστά άγγιζαν περίπου τα 340 εκατομμύρια. Ενώ το 1975 κάτω από το 1% των παιδιών ηλικίας 5-19 ετών ήταν παχύσαρκα, το 2016 το ποσοστό αυτό ανήλθε στο 6% για τα κορίτσια και στο 8% για τα αγόρια αντίστοιχα.
Τι μας οδήγησε εδώ? Αίτια Παχυσαρκίας
Η γενεσιουργός αιτία της αύξησης του βάρους είναι η ανισορροπία στο θερμιδικό ισοζύγιο, ανάμεσα δηλαδή στις θερμίδες που λαμβάνει και σε αυτές που καταναλώνει κάποιος ημερησίως. Τις τελευταίες δεκαετίες λοιπόν έχει παρατηρηθεί αύξηση της κατανάλωσης:
- έτοιμων γευμάτων (τύπου fast food): τα οποία είναι πλούσια σε λιπαρά και σε ζάχαρη
- αναψυκτικών και αλκοολούχων ποτών: τα οποία επίσης έχουν μεγάλη περιεκτικότητα σε ζάχαρη και συνήθως καταναλώνονται εύκολα σε μεγάλες ποσότητες
-μεγαλύτερων ποσοτήτων τροφής
-γευμάτων εκτός σπιτιού: είτε λόγω επιλογής, είτε λόγω επαγγελματικών υποχρεώσεων με αποτέλεσμα να έγκειται μεγαλύτερος κίνδυνος υπερφαγίας (λόγω επιλογής ορεκτικού- επιδορπίου στο τέλος κά)
Ταυτόχρονα, υπάρχει σημαντική μείωση της φυσικής δραστηριότητας, η οποία οφείλεται σε πολλούς παράγοντες όπως για παράδειγμα στον καθιστικό τρόπο ζωής λόγω της αλλαγής του τύπου εργασιών (από αγροτικές, σε δουλειές γραφείου), τη χρήση μέσων μεταφοράς αντί για τα πόδια και την κατανάλωση περισσότερου χρόνου στην τηλεόραση, σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης και βίντεο παιχνίδια κ.ά.
Τα γονίδιά μας μπορούν να επηρεάσουν πόσο λίπος και σε ποια σημεία τείνουμε να το αποθηκεύουμε. Επίσης μπορούν να παίξουν ρόλο στο πόσο εύκολα το σώμα μας μπορεί να μετατρέψει το φαγητό σε ενέργεια, πόσες θερμίδες καίει κατά τη διάρκεια της άσκησης και να ρυθμίσει τα επίπεδα πείνας και κορεσμού. Δεν είναι σύμπτωση που υπέρβαροι ή παχύσαρκοι γονείς, έχουν υπέρβαρα ή παχύσαρκα παιδιά. Σύμφωνα με την έκθεση υγείας της Αγγλίας (2017), το 28% των παιδιών που είχαν παχύσαρκη μητέρα, ήταν και τα ίδια παχύσαρκα, συγκριτικά με το 8% των παιδιών των οποίων η μητέρα δεν ήταν ούτε υπέρβαρη, ούτε παχύσαρκη. Επίσης το 24% των παιδιών που είχαν παχύσαρκο πατέρα, ήταν παχύσαρκα, συγκριτικά με το 9% των παιδιών που ο πατέρας τους δεν ήταν ούτε υπέρβαρος, ούτε παχύσαρκος. Αυτό έχει να κάνει γιατί πέρα από τα γονίδια, τα άτομα της ίδιας οικογένειας μοιράζονται τις ίδιες συνήθειες διατροφής και φυσικής δραστηριότητας.
Aν και υπάρχουν, λοιπόν, κάποιοι σπάνιοι γενετικοί παράγοντες που μπορούν να προκαλέσουν παχυσαρκία, κατά κύριο λόγο η πλειοψηφία των παχύσαρκων ατόμων καταλήγουν με προβλήματα βάρους λόγω των προαναφερθέντων παραγόντων και συνηθειών που έχουν καθιερώσει κατά τη διάρκεια της ζωής τους, γεγονός βέβαια που καθιστά δυνατό, να χάσουν βάρος όταν θελήσουν να προβούν σε ανάλογες αλλαγές.
Κάποιες ασθένειες όπως ο υποθυρεοειδισμός και το σύνδρομο Cushing, μπορούν να συμβάλουν στην αύξηση του βάρους αν παραμένουν αρρύθμιστες. Εάν όμως έχει υπάρξει σωστή διάγνωση και θεραπεία, δεν αποτελούν ανασταλτικό παράγοντα στη προσπάθεια απώλειας βάρους.
Τέλος, υπάρχουν κάποια φάρμακα, όπως για παράδειγμα τα κορτικοστεροειδή, τα αντι-διαβητικά, τα αντι-επιλεπτικά και κάποια αντικαταθληπτικά που μπορούν να συμβάλλουν στην αύξηση του βάρους.
Συνέπιες Παχυσαρκίας !
Η παχυσαρκία μπορεί να μειώσει το προσδόκιμο ζωής. Υπολογίζεται ότι τα παχύσαρκα άτομα έχουν 50-100% μεγαλύτερο κίνδυνο πρόωρου θανάτου. Επίσης, έχουν αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης επιπρόσθετων σοβαρών ασθενειών όπως για παράδειγμα:
Καρδιακά νοσήματα – η παχυσαρκία συχνά οδηγεί σε υψηλή αρτηριακή πίεση και υπερχοληστερολαιμία (υψηλά επίπεδα χοληστερίνης στο αίμα) που αποτελούν παράγοντες κινδύνου για την εκδήλωση καρδιακών παθήσεων και εγκεφαλικών επεισοδίων.
Σακχαρώδη Διαβήτη Τύπου ΙΙ – η συσσώρευση λίπους ειδικά κεντρικά, στην περιοχή της κοιλιάς, μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο το σώμα αναγνωρίζει και χρησιμοποιεί την ινσουλίνη για τη ρύθμιση των επιπέδων σακχάρου στο αίμα. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μια κατάσταση γνωστή ως «αντίσταση στην ινσουλίνη».
Συγκεκριμένα είδη καρκίνου – πολυάριθμες έρευνες έχουν συνδέσει την παχυσαρκία με διάφορα είδη καρκίνου όπως για παράδειγμα αυτόν του ενδομητρίου, του εντέρου, του προστάτη, των νεφρών, της χοληδόχου κύστεως και του μαστού.
Γαστρεντερολογικά προβλήματα – η παχυσαρκία αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης συμπτωμάτων όπως είναι η καούρα, η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση και τα προβλήματα με το ήπαρ και τη χολή.
Γυναικολογικά και προβλήματα σεξουαλικής φύσεως – η παχυσαρκία μπορεί να προκαλέσει υπογονιμότητα και διαταραχές περιόδου στις γυναίκες, καθώς επίσης και προβλήματα στύσης στους άντρες.
Αναπνευστικά προβλήματα – Προβλήματα όπως η υπνική άπνοια (διακοπή της αναπνοής κατά τη διάρκεια του ύπνου), το άσθμα και η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ), απαντώνται πολύ συνηθέστερα σε παχύσαρκους ασθενείς.
Οστεοαρθρίτιδα – είναι σαφές πως το παραπάνω βάρος μπορεί να επηρεάσει τις αρθρώσεις. Έχει υπολογιστεί πως η αύξηση του βάρους κατά 2 κιλά μόνο, μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης αρθρίτιδας από 9% στο 13%.
Ψυχολογικά προβλήματα – η παχυσαρκία μπορεί να προκαλέσει προβλήματα αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίμησης, κοινωνικό αποκλεισμό και ρατσιστική συμπεριφορά.
Τρόποι Αντιμετώπισης
Η αντιμετώπιση της παχυσαρκίας απαιτεί μία ολιστική προσέγγιση που θα περιλαμβάνει τόσο την απώλεια βάρους, όσο και την καθιέρωση καινούριων διατροφικών (και όχι μόνο) συνηθειών. Ο απώτερος στόχος των προσπαθειών θα πρέπει να είναι όχι μόνο η απώλεια βάρους, αλλά κυρίως η διατήρηση των αποτελεσμάτων στον χρόνο.
Διατροφικές Αλλαγές
Όσον αφορά τη διατροφή είναι ξεκάθαρο ότι πρωταρχικό ρόλο στη διαμόρφωση του βάρους παίζει το θερμιδικό ισοζύγιο. Για να υπάρξει απώλεια βάρους, θα πρέπει πάντοτε οι θερμίδες που καταναλώνονται ημερησίως να είναι λιγότερες από αυτές που λαμβάνονται. Πέραν από το σύνολο των θερμίδων σημαντικό ρόλο παίζουν και οι επιλογές των τροφών που καταναλώνει κανείς. Μία ισορροπημένη διατροφή δεν αποκλείει καμία από τις πέντε ομάδες τροφίμων, ούτε δαιμονοποιεί συγκεκριμένα προϊόντα. Μέσα από την ποικιλία, την ποιότητα και την κατάλληλη ποσότητα προσπαθεί να διδάξει στον ενδιαφερόμενο πως μπορεί να καταναλώνει τα πάντα, χωρίς αυτά όμως να του δημιουργούν βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα πρόβλημα στο βάρος και στην υγεία του. Παράλληλα δεν υπόσχεται μαγικά αποτελέσματα εύκολα και γρήγορα καθώς ειδικά στην περίπτωση της παχυσαρκίας, η προσπάθεια απώλειας βάρους αποτελεί «μαραθώνιο» και όχι «σπριντ».
Φυσική Δραστηριότητα
Τα οφέλη της φυσικής δραστηριότητας είναι πολλά και αδιαμφισβήτητα, ειδικά ως προς τη βελτίωση και τη διατήρηση ενός φυσιολογικού βάρους. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, οι ενήλικες ηλικίας 18-64 ετών θα πρέπει να κάνουν τουλάχιστον 150 λεπτά μέτριας εντάσεως αερόβια άσκηση την εβδομάδα και ασκήσεις μυϊκής ενδυνάμωσης τουλάχιστον 2 φορές την εβδομάδα. Η αύξηση της φυσικής δραστηριότητας θα πρέπει να γίνεται σταδιακά και με τη σύμφωνη γνώμη του θεράποντος ιατρού και πιθανότατα ενός γυμναστή, ώστε να ελαχιστοποιηθεί το ενδεχόμενο τραυματισμού. Η πιο ήπια μορφή άσκησης που θα μπορούσε κανείς να ξεκινήσει είναι το περπάτημα. Οπότε βάλτε τα κατάλληλα παπούτσια, ξεκινήστε σιγά σιγά και σταδιακά προσπαθήστε να φτάσετε τα 10,000 βήματα ημερησίως!
Συμπεριφορικές Αλλαγές
Η συναισθηματική πείνα είναι συχνά άρρηκτα συνδεδεμένη με την παχυσαρκία. Η κατανάλωση τροφής για λόγους πέραν της πείνας, όπως για παράδειγμα λόγω άγχους, στεναχώριας, απογοήτευσης, πλήξης κ.ά μπορούν να οδηγήσουν σε εδραιωμένες συνήθειες χρόνων που απαιτούν μεγάλη συνειδητή προσπάθεια για να αλλάξουν. Εντοπίζοντας και αναγνωρίζοντας όμως αυτές τις συμπεριφορές μπορούμε να τις αλλάξουμε, ειδικά με τη βοήθεια ενός ειδικού συμβούλου, ο οποίος θα μας βοηθήσει να βρούμε τί τις πυροδοτεί και έπειτα τρόπους αντιμετώπισής τους.
Φαρμακευτική Αγωγή
Εκτός από τη διατροφή και την άσκηση, σε κάποιες περιπτώσεις η συνταγογράφηση φαρμακευτικής αγωγής μπορεί συμπληρωματικά να βοηθήσει. Τα φάρμακα αυτά δρουν βοηθώντας τον ασθενή να ελέγξει το αίσθημα της πείνας (άρα και τα επεισόδια υπερφαγίας μέσα στη μέρα) και να ακολουθήσει πιο επιμελώς ένα ολιγοθερμιδικό πρόγραμμα. Ο θεράπων ιατρός λαμβάνοντας υπόψιν του το ιατρικό ιστορικό του ασθενούς, αποφασίζει εάν ο τελευταίος πληροί τα κριτήρια συνταγογράφησης του φαρμάκου και του το χορηγεί. Εάν ο ασθενής δεν καταφέρει να χάσει τουάχιστον 5% του αρχικού του βάρους μέσα σε 3 μήνες από τη χορήγηση του φαρμάκου, επέρχεται η διακοπή του. Επίσης είναι σημαντικό να αναφερθεί πως εάν ο ασθενής δεν προσπαθήσει να αλλάξει τον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς του απέναντι στο φαγητό, ακόμα και εάν πετύχει σημαντική απώλεια βάρους, εγκυμονεί ο κίνδυνος επαναπρόσληψης του χαμένου βάρους μετά τη διακοπή του φαρμάκου.
Βαριατρικές επεμβάσεις
Είναι επεμβάσεις κατά τις οποίες, αφαρείται ή παρακάμπτεται μέρος του γαστρεντερικού συστήματος με αποτέλεσμα τη μειωμένη πρόσληψη ή απορρόφηση τροφής. Αν και οι επεμβάσεις αυτές αποτελούν συνήθως τον πιο εγγυημένο τρόπο απώλειας βάρους, υπάρχει ο κίνδυνος εμφάνισης επιπλοκών. Η επιλογή της επέμβασης γίνεται από τον ειδικό χειρουργό σε συνεννόηση πάντοτε με τον ασθενή. Τα είδη των επεμβάσεων είναι η επιμήκης γαστρεκτομή (γαστρικό μανίκι – sleeve gastrectomy), η γαστρική παράκαμψη (gastric bypass), η χολοπαγκρεατική εκτροπή (Biliopancreatic diversion with duodenal switch) και η τροποποίηση της γαστρικής παράκαμψης μιας αναστόμωσης (one anastomosis / mini gastric bypass). Και στις περιπτώσεις των βαριατρικών επεμβάσεων η συμβολή ενός διαιτολόγου μπορεί να βοηθήσει τον ασθενή τόσο στην προετοιμασία πριν την επέμβαση όσο και στη σωστή σίτισή του μετά, ώστε να έχει τα βέλτιστα και με τη μεγαλύτερη διάρκεια αποτελέσματα.
Το παν στη μάχη ενάντια στην παχυσαρκία είναι η συνειδητοποίηση του προβλήματος, η αναζήτηση βοήθειας από ειδικούς και η κατανόηση ότι απαιτείται χρόνος και κόπος για τη διαμόρφωση καινούριων, πιο σωστών,διατροφικών και όχι μόνο, συνηθειών.